سرابِ آب در ایران - وبلاگ پاییز

به گزارش وبلاگ پاییز، خبرنگاران/بوشهر بی آبی به عنوان مهم ترین چالش کشور همیشه مورد مناقشه بوده تا جایی که بحران آب جنوب غربی آسیا و مسائل مرتبط با آن احتمال و خطر بروز درگیری های داخلی و جنگ های بین کشوری را در ادامه تنش های آبی گذشته پررنگ نموده است.

محدودیت منابع آب تجدیدپذیر و افزایش تقاضا برای آب، اهمیت و حساسیت حفظ منابع آب را بیشتر نموده است. بنا بر مطالعات اجرا شده، با توجه به شرایط اقلیمی استان های واقع در مناطق گرم و خشک مانند شهر کویری یزد، استفاده بهینه و هوشمند از انرژی ضرورت دارد، لذا با توجه به محدودیت منابع آب کشور، کاهش تلفات در آبیاری فضای سبز و افزایش راندمان آبیاری از اصول اساسی توسعه پایدار محسوب می گردد.

در اینجا مدیریت مشارکتی و یکپارچه منابع و مصارف آب و ضرورت آن خود را نشان می دهد. متاسفانه بهره برداری بی رویه از آبخوان های زیرزمینی در چند دهه اخیر موجب کاهش منابع آب زیرزمینی در اغلب دشت های کشور شده که مسائل متعددی مانند افت سطح و کاهش کیفیت آب زیرزمینی و در بعضی مناطق فرونشست زمین را به دنبال داشته و در صورت تداوم می تواند به نابودی زمین های کشاورزی و مهاجرت روستائیان منجر گردد.

آنالیزها نشان می دهد شدت دریافت بحران آب، تداوم بدمصرفی و ضعف در مدیریت منابع آبی، آینده مبهمی را پیش روی جامعه ایران قرار داده و بدمصرفی به عنوان یک آفت فرهنگی از یک سو و اعمال سیاست ها و فرایند غلط در بخش مصرف از سوی دیگر، بحران آب را بیش از گذشته تشدید نموده است.

با توجه به درگیری کره زمین با خشکسالی و تغییر اقلیم و همچنین تنش های آبی گذشته، پدیده جنگ آب و قوت دریافت خطر و تهدیدات آن در آینده نه چندان دور استفاده از روش هایی همچون استفاده از فاضلاب تصفیه شده در کشاورزی، کشت گیاهان دارویی به جای گیاهان آب بر، مدیریت آبیاری در کشاورزی، مدیریت هدررفت آب در کانال های انتقال آب، امکان به کارگیری آب شور در شرایط کم آبی، استفاده از آب بندان، جمع آوری و استحصال آب باران، استفاده از پساب های کشاورزی به منظور اصلاح اراضی بایر، مانیتورینگ مشترکین (AMR) برای مقابله با تلفات ظاهری، استفاده از زهاب شهرها برای آبیاری اراضی پائین دست، بازچرخانی و استفاده مجدد از فاضلاب شهری، کمینه سازی مصرف آب در بخش صنعتی، اصلاح مدیریت آبیاری سطحی و استفاده از آبیاری موضعی و بسیاری راه چارههای عملی و کاربردی دیگر مورد احتیاج و البته ضرورت زمان حاضر است.

مردم آب می خواهند!

اهمیت مدیریت مصرف آب در بخش های مختلف خانگی، صنعتی و کشاورزی هنگامی بیشتر پدیدار می گردد که بدانیم در بسیاری از مناطق خشکسالی چهره زشت خود را نشان داده و تغییرات اقلیمی و شرایط خاص آب و هوایی و منابع آب ایران به گونه ای رقم خورده که در استان هایی مانند بوشهر، خوزستان، سیستان و بلوچستان، یزد و یا خراسان مردم برای دستیابی به آب مصرفی روزانه خود دچار مسائل عدیده و البته بسیار عجیبی هستند تا جایی که خرداد امسال رئیس شورای اسلامی روستای رستمی شهرستان تنگستان در نشست آنالیز مسائل آب شهرها و روستاهای شهرستان تنگستان اعلام نمود: مشکل آب عمیق است و نباید سطحی به آن نگاه کرد، مسئله ای هست که برای همه منطقه تنگستان و خصوصاً جنوب دلوار وجود دارد. سید نفیسه ابطحی ادامه داد: آنچه می گویم اغراق نیست و واقعیت منطقه است، اینجا مردم با آب کولر صورتشان را می شویند یا وضو می گیرند، این واقعا زیبنده منطقه ما نیست.

وی همچنین مطرح کرد: این اغراق نیست و واقعیت منطقه خودمان را می گویم، طرف می خواهد صورتش را بشوید باید برود آب کولر را بردارد، می خواهد وضو بگیرد باید آب کولر بردارد، این واقعا زیبنده منطقه ما نیست. خواهش می کنیم بودجه و اعتباری را برای تامین آب منطقه اختصاص دهید، چرا باید چنین شرایطی ادامه داشته باشد. در خوزستان چندین نفر به خاطر آب تجربه های مرگبار داشتند، آیا باید در منطقه ما هم چنین مسئله ای پیش بیاید؟ یا در منطقه ما هم درگیری هایی پیش بیاید؟ ما سپر بلای مردم و مسئولین شده ایم. مردم ما مردم با حجب و حیایی هستند، درست است که نمی آیند درب استانداری یا فرمانداری و بخشداری تجمع نمایند اما با آب کولر سر می نمایند، به ما راه چاره بدهید آب نداریم و شرایط سخت است، مردم ما آب می خواهند!

پسربچه ای که خوراک گاندوها شد!

همچنین به گفته یکی از نمایندگان استان سیستان و بلوچستان، این منطقه پایین ترین میزان شاخص دسترسی به آب شرب در کشور را دارد و مرثیه بی آبی و لب های تشنه این مردم و زنان و بچه هایشان فریاد بذل جان در طلب آب شده است، تا جایی که مطهره مرادی، فعال رسانه ای و اجتماعی این استان مهر امسال در یادداشتی با عنوان مرثیه بی انتها آب در سیستان و بلوچستان نوشت: تا به حال اسم هوتگ به گوشتان خورده است، هوتگ گودالی است که آب باران در آن جمع می گردد و انسان ها و حیوانات به طور مشترک از آن استفاده می نمایند. بسیاری از مردم روستایی در جنوب استان سیستان و بلوچستان برای تأمین آب مورد احتیاجشان به همین هوتگ ها وابسته اند. بسیاری از مردم عزیز ما حوا دختر 10 ساله بلوچ را نمی شناسند. همان که در بخش پلان شهرستان چابهار برای سیراب شدن خود و خانواده اش به کنار رودخانه رفت اما با یک دست برگشت. آخر دست دیگرش را گاندوها برده بودند. یا علیرضای یازده ساله؛ همان که حتی به اندازه حوا نیز خوش شانس نبود و خوراک همان گاندوها شد.

در سال های اخیر حدود 20 کودک در جنوب سیستان و بلوچستان بر اثر غرق شدن در هوتگ ها و همچنین حمله گاندوها جان خود را از دست داده اند. و این در حالی است که طبق آمار رسمی تنها 19 درصد از ساکنین سیستان و بلوچستان به آب آشامیدنی بهداشتی دسترسی دارند و بیش از 80 درصد شهفرایندان و ساکنان مناطق روستایی این استان از دسترسی به شبکه آب رسانی نیز محرومند. در حال حاضر بیش از 40 روستای شهرستان هیرمند واقع در شمال استان سیستان و بلوچستان مشکل آب دارند و 50 درصد روستاهای آن هم اصلاً آب ندارند و با 5 تانکر به صورت سیار آبرسانی می شوند.

شنیدن نام سد پیشین، داغ دل روستاییان منطقه بلوچستان را تازه می نماید. این سد که در 9 کیلومتری جنوب غربی پیشین و در نزدیکی مرز پاکستان قرار گرفته است، 175 میلیون متر مکعب ظرفیت دارد و از جمله اهداف ساخت آن، تأمین آب کشاورزی و آشامیدنی قید شده اما مسأله اینجاست که 25 سال از افتتاح سد پیشین می گذرد ولی روستاهای پایین دست آن همچنان تشنه یک قطره آب هستند. البته وقتی کلانشهر زاهدان با 672589 نفر جمعیت که از کلان شهری فقط نام آن را یدک می کشد، حدود 30 درصد از جمعیتش آب آشامیدنی ندارند و فقط نیمی از مردمش از آب آشامیدنی باکیفیت برخوردار هستند، دیگر تکلیف مناطق دوردست و محروم تر روشن است.

نفت و کرونا هست، امّا آب نیست

و خوزستان، اهواز و غیزانیه... با صدها چاه نفت و غرق در محرومیت. تا جایی که فریاد تشنگی آن تا دورترین نقاط دنیا هم شنیده شد.نوشتن از دردِ مردمِ منطقه ای که نفت دارند اما بی آب روزگار می گذرانند، سخت و همین بس که تشنگی امان شان را بریده است. خرداد 99-شایان حاجی نجف فعال رسانه ای خوزستانی در گزارشی نوشت: بخش غیزانیه اهواز، با بیش از 600 حلقه چاه نفت و مردمی که سال ها است با بی آبی دست و پنجه نرم می نمایند و لای کلافِ سَردرگُم لوله های نفت، در جست و جوی آب هستند؛ قطره ای برای حیات! در بحبوحه شیوع ویروس کرونا و شرایط قرمز خوزستان، بی آبی برای مردم غیزانیه اهواز قوز بالا قوز شده است و گرما نیز داغ روی داغ. در این شرایط، سوم خردادماه بود که صدای اعتراض مردم غیزانیه به شرایط بی آبی بیشتر از همواره به گوش رسید و تعدادی از اهالی منطقه جاده اهواز- رامهرمز- امیدیه را بستند و به این شرایط اعتراض کردند. مردم منطقه خواسته ای جز آب ندارند و آنچه فریاد می زنند، آب است، آب.

مردم غیزانیه سال ها است که وعده رسیدن آب به این منطقه را از زمین و زمان شنیده اند و باید دید که چه زمانی قرار است تا از لا به لای کلاف پیچیده لوله های نفتی، لوله های آب و آب به این مردم برسد؛ آبی که می تواند حیات را به این خاک بازگرداند و مُسکنی برای دردهای مردم این منطقه باشد.

زنگ خطر کم آبی و انتها منابع آب

علاوه بر استان های جنوبی چون بوشهر و خوزستان و شهرهایی چون اهواز در بعضی کلانشهرها همچون تهران و اصفهان نیز زنگ خطر کم آبی و انتها منابع آب به صدا درآمده است. با وجود بارش های مناسب سال های اخیر، شرایط سفره های آب زیرزمینی به دلیل برداشت های بی رویه در 10 سال گذشته مناسب نیست و با توجه به تبعات تغییر اقلیم و کاهش سرانه آب های تجدید پذیر کشور، افزایش میزان مصرف آب نیز باعث بالا رفتن حجم برداشت از سفره های آب زیرزمینی و تشدید شرایط نامناسب در منابع آبی شده است.

رشد روز افزون جمعیت دنیا همگام با گسترش فعالیت های کشاورزی و صنعتی به منظور افزایش تامین مواد غذایی از یک سو و خشکسالی های پی در پی در سال های اخیر از سمت دیگر موجب کاهش منابع موجود آب های شیرین است؛ ایران جزو کشورهایی از خاورمیانه است که بین 20 تا 25 درصد کاهش باران سالانه نسبت به میانگین ریزش سالانه سال های 1961 تا 19سال 2050 میلادی خواهد داشت علاوه بر این ایران هم اکنون جزو کشورهایی است که برداشت آب از منابع زیرزمینی آن بیش از معیارها و استانداردهای بین المللی است

مدیرکل دفتر مدیریت مصرف و ارتقای بهره وری آب و آبفای وزارت نیرو تابستان سال گذشته در مورد اینکه آیا بارش های کم نظیر سال آبی جاری نشان از انتها خشکسالی ها و برطرف تنش های آبی دارد، گفت: به هیچ وجه نمی توان یک سال پربارش را نشانه توقف خشکسالی ها و تکرار نشدن سال های کم بارش دانست.

بنفشه زهرایی اضافه نمود: اکنون هیچ چشم انداز مشخصی در مورد سال آبی بعد که از ابتدای مهرماه 98 شروع می گردد نداریم و نمی توان از حالا بگوییم که سالی پربارش و یا نرمال داریم و یا اینکه با سالی خشک و کم بارش روبرو خواهیم شد، از این رو باید منابع آبی مناسبی که در سال آبی جاری در سدهای کشور ذخیره شده را علاوه بر مصارف تابستانی، برای حداقل بخشی از مصارف پاییزه نیز در نظر بگیریم تا اگر سال آبی خشکی در پیش داشتیم، بتوانیم مدیریت بهینه ای داشته باشیم.

وی با بیان اینکه ایران در یک منطقه خشک و نیمه خشک واقع شده و این واقعیت با یک یا چند سال پربارش تغییر نمی نماید، گفت: علاوه بر اقلیم کشورمان، عوامل انسان ساخت و پایین بودن بهای آب از جمله عوامل تأثیرگذار بر کم آبی بوده، در واقع ما با آب کم در ایران، آنطور که باید به صورت مدیریت شده، رفتار ننموده ایم.

تامین آب از اساسی ترین دغدغه ها و مسائل دولت ها در حال حاضر و آینده است که به همین منظور سرمایه گذاری کلانی در این بخش اجرا شده ولی باید پذیرفت یکی از راه چارههای اصلی کاربرد زنجیره متناسب با تغییر کیفیت آن در بخش های متنوع مصرف است. در این راستا ضرورت دارد که دستورالعمل های کاربردی و توصیه های ضروری ارائه شده توسط کارشناسان و مدیران آن بخش به کار گرفته گردد. نمونه ای از این روش ها استفاده از آب خاکستری یا فاضلاب در فعالیت هایی همچون کشاورزی و باغبانی و همچنین بهره برداری از پساب های بازیافتی در کشاورزی و شیلات به عنوان بخشی از آب های غیرمتعارف که می تواند کاربرد بسیاری در صرفه جویی مصرف آب داشته باشد.

بیش از یک دهه است که خشکسالی ردپای عمیقی در گوشه گوشه ایران بر جای گذاشته و به چالشی عظیم تبدیل شده و با توجه به این موضوع احتیاج است که مردم با راه کارهای مدیریت مصرف آب در کاربری های غیرخانگی و خانگی و نیز راه کارهای عمومی مدیریت مصرف آب آشنا شوند. در این راستا تجهیزات کاهنده مصرف آب ابزارهایی هستند که با به کارگیری آنها، حجم آب مصرفی بدون ایجاد کوچک ترین مشکل برای مشترکان به شکل قابل توجهی کاهش یافته و در اقلیم خشک و نیمه خشک ایران نقش بسزایی در صرفه جویی مصرف آب خواهد داشت.

آنچه مهم است اینکه امروز از مقابله با خشکسالی به سازگاری با آن رسیده ایم و در حال آزمون و خطا در مسیرهای ممکن و اجرای راه چارههای سازگار شدن با شرایط موجود هستیم لذا احتیاج است برای تداوم این حرکت مهم و مثبت در تغییر نگاه به مسائل آب ضمن اجتناب از مصوبات بی اثر، کم اثر و یا حتی مخرب، از نگاه و تأکید بر جنبه سیاسی مسائل آب پرهیز نموده و مانع از آسیب دیدن و یا نادیده دریافت ساختارهای مرتبط با اجتماع و محیط زیست شویم.

گزارش از زهره عرب؛ خبرنگار وبلاگ پاییز بوشهر