زندگی و مرگ در شهر ممنوعۀ اپل - وبلاگ پاییز

به گزارش وبلاگ پاییز، برایان مرچنت سردبیر مجلۀ فناوری مادربورد مخفیانه به کارخانۀ چینی ساخت آیفون فاکس کان سفر کرده است، همان جایی که مدام کارگرانش خودکشی می کنند. این متن برشی ویرایش شده از آخرین کتاب اوست.

مجتمع پت وپهن کارخانه، همۀ آن خوابگاه های خاکستری و انبارهای آفتاب زده، در قاب حومۀ کلان شهر شنژن خوب می نشینند. کارگاه عظیم شرکت فاکس کان در لانگهوا یکی از تولیدکنندگان بزرگ محصولات اپل است. اینجا شاید مشهورترین کارخانۀ جهان باشد، ولی شاید پنهان کارترین هم باشد که هیچ کس راهی به آن ندارد. نگهبانان امنیتی در تمام نقاط ورود حضور دارند. کارکنان برای ورود باید کارت شناسایی خود را بکشند؛ اثر انگشت رانندگان کامیون های حمل ونقل چک می گردد. یک بار یک خبرنگارِ رویترز را به خاطر اینکه از بیرونِ دیوارهای کارخانه عکس گرفته بود، از ماشین بیرون کشیدند و کتک زدند. علامت های هشدار در فضای بیرون محوطه این کارخانه قانوناً با تأیید دولت تأسیس شده است. ورود غیرمجاز ممنوع است. متخلفان برای پیگرد نزد پلیس فرستاده می شوند! تند و تیزتر از علامت هایی است که بیرونِ بسکمک از مجتمع های نظامی چینی نصب شده اند.

ولی روشن شد که راهی مخفی هم به قلب این مجموعۀ عملیاتیِ بدنام وجود دارد: از دستشویی استفاده کنید. باورم نمی شد. به لطف دستِ تقدیر و اصرار کارچاق کن، دیدم که به عمق به اصطلاح شهر فاکس کان رسیده ام.

پشت همۀ آیفون ها چاپ شده است که: طراحی شده توسط اپل در کالیفرنیا، مونتاژ در چین. به حکم قانون ایالات متحده، محصولات ساخته شده در چین باید برچسبی حاوی این اطلاعات داشته باشند، و این عبارتی که اپل استفاده کرده است آن را به مثال منحصربه فردی از یکی از خشن ترین شکاف های اقتصادی سیاره مان تبدیل کرده است: نطفۀ مرزشکنی های فناوری در سیلیکون ولی بسته و طراحی می گردد، و [آن فناوری جدید] به صورت یدی در چین مونتاژ می گردد.

اکثریت غالب کارگاه هایی که قطعات آیفون را تولید کرده و مونتاژ نهایی دستگاه را انجام می دهند در اینجا، در جمهوری خلق، مستقرند. هزینه های پایین کارگر و کارگران فراوان و بسیار ماهر، این کشور را به جایگاه آرمانی برای ساخت آیفون ها (و تقریباً هر ابزارک دیگری) تبدیل کرده اند. قابلیت های گسترده و بی سابقۀ تولیدی این کشور (بنا به تخمین ادارۀ آمار کار ایالات متحده، در سال 2009 حدود 99 میلیون کارگر کارخانه در چین بودند) به این ملت کمک کرده اند تا دومین اقتصاد بزرگ جهان گردد. از زمان ارسال اولین آیفون، شرکتی که سهم اصلی ساخت و تولید را داشته است شرکت تایوانی هون های پریسیژن ایندستریز است که بیشتر با نام تجاری اش فاکس کان شناخته می گردد.

فاکس کان بزرگ ترین کارفرما در سرزمین چین است که 1.3 میلیون نفر از آن دستمزد می گیرند. در بین بنگاه های سراسر جهان، فقط وال مارت و مک دونالد کارگران بیشتری دارند. تعداد کسانی که برای فاکس کان کار می کنند به اندازۀ جمعیت استونی است.

امروزه آیفون در تعدادی کارخانۀ مختلف در سراسر چین ساخته می گردد، اما، سال های متمادی، آن زمانی که آیفون به پرفروش ترین محصول جهان تبدیل شد، عمدتاً در کارخانۀ اصلی فاکس کان به مساحت 3.6 کیلومتر مربع در حومۀ شنژن مونتاژ می شد. این کارخانۀ پت و پهن روزگاری خانۀ نزدیک به 450 هزار کارگر بود. امروز این رقم کمتر شده است، ولی اینجا همچنان یکی از بزرگ ترین کارگاه هایی از این دست در جهانست. اگر اسم فاکس کان به گوشتان خورده است، لابد به خاطر آن است که خبر خودکشی ها به شما رسیده است. در سال 2010، کارگران خطوط مونتاژ در لانگهوا آغاز به خودکشی کردند. کارگران یکی پس از دیگری، گاهی در میانۀ روز، خود را از برج های خوابگاه ها پرت می کردند که نمایش حزن انگیزِ بیچارگی شان و اعتراض به شرایط کاری داخل کارخانه بود. در آن سال گزارش شد که 18 نفر اقدام به خودکشی کردند و مرگ 14 نفر تأیید شد. مسئولان فاکس کان با 20 کارگر دیگر هم حرف زدند تا از این کار منصرف شوند.

همه گیرشدن خودکشیْ توجه رسانه ها را جلب کرد: خودکشی ها و شرایط بیگاری گاه ها در خانۀ آیفون. یادداشت های کسانی که خودکشی کرده بودند و آن هایی که جان به در بُرده بودند از استرس بی اندازه، ساعت های طولانی کار در روز، و مدیران سخت گیری حکایت می کرد که میل داشتند کارگران را به خاطر خطاهایشان تحقیر کنند و از جریمه های غیرمنصفانه و نپرداختن پاداش هایی که قول داده می شد می گفت.

واکنش شرکتْ پریشانی را مضاعف کرد: مدیرعامل فاکس کان، تری گو، دستور داد تورهای بزرگی بیرون بسکمک از ساختمان ها نصب گردد تا افرادی را که در حال سقوط اند بگیرند. شرکت تعدادی مشاور استخدام کرد و کارگران را به امضای تعهدنامه هایی واداشت که می گفت اقدام به خودکشی نخواهند کرد.

در جواب سؤالی پیرامون سیل تلفات، استیو جابز نیز اعلام کرد که ما روی ماجرا سوار شده ایم و اشاره کرد که نرخ خودکشی ها در فاکس کان در محدودۀ متوسط نرخ خودکشی چینی هاست. منتقدان این حرف را سنگدلانه نامیدند و نکوهش کردند، هرچند که حرفش از لحاظ آماری درست بود. قلمرو فاکس کان در لینگهوا چنان عظیم بود که می توانست برای خودش یک ملت-دولت باشد، و نرخ خودکشی در آن مشابه نرخ کشور میزبانش بود. ولی تفاوتی وجود دارد: ملت-دولتی که در شهر فاکس کان مستقر است به تمامی تحت حکومت یک بنگاه بود و نه هر بنگاهی، بلکه آنی که ازقضا یکی از پرسودترین محصولات سیاره را تولید می کرد.

یک رانندۀ تاکسیْ ما را روبه روی کارخانه پیاده می کند. حروف آبی به شکل جعبه های کوچک، کلمۀ فاکس کان را در ورودی آنجا نقش کرده اند. نگهبانان امنیتی، قدری بی حوصله و قدری مشکوک، چشم به ما دارند. کارچاق کُن من (یک روزنامه نگار اهل شانگهای که فرض کنیم اسمش ونگ ینگ است) و من تصمیم می گیریم ابتدا در محوطۀ بیرونی قدم بزنیم و با کارگران صحبت کنیم تا ببینیم آیا راهی برای ورود هست یا خیر.

به اولین کسانی که می رسیم، ازقضا کارگران سابق فاکس کان هستند.یکی از این مردان جوان، که خودش را ژو معرفی می کند، می گوید: اینجا جای خوبی برای انسان ها نیست. او حدود یک سال در لانگهوا کار کرده است، تا همین چند ماه پیش، و می گوید شرایط داخل آنجا مثل همیشه بدند. ژو می گوید: از زمان پوشش رسانه ای، هیچ بهبودی رُخ نداده است. فشار این کار بسیار زیاد است و او و همکارانش معمولاً شیفت های 12 ساعته کار می کنند. مدیران هم پرخاش گر و هم دورو هستند: کارگران را علناً توبیخ می کنند که کُند هستند، و قول هایی می دهند که عمل نمی کنند. دوستش، که دو سال در کارخانه کار کرده است و ترجیح می دهد گمنام بماند، می گوید به او قول دادند برای ساعات اضافه کاری دو برابر دستمزد بگیرد، اما همان دستمزد معمولی را دادند. آن ها تصویری غم افزا از یک محیط کاری پرفشار ترسیم می کنند که بهره کِشی در آن رایج است و افسردگی و خودکشی متعارف شده است.

ژو می گوید: اگر کسی نمی مُرد که آنجا فاکس کان نمی شد. هرسال کسانی خودشان را می کُشند. آن ها هم این قضیه را متعارف حساب می کنند.

در چندین بازدید از کارخانه های مختلف مونتاژ آیفون در شنژن و شانگهای، با ده بیست نفر کارگرانی از این قبیل مصاحبه کردیم. اگر بخواهیم صادق باشیم، باید بگوییم برای آنکه یک نمونۀ کننده از زندگی در یک کارخانۀ آیفون به دست بیاید، به تلاش گسترده ای برای نمونه گیری و مصاحبۀ نظام مند و پنهانی با هزاران کارمند نیاز است. پس این داده ها را در حد خودشان بدانید: تلاش برای صحبت با کارگرانی اغلب ترسو، محتاط، و بی حوصله که از دروازه های کارخانه بیرون می آیند تا ناهاری بخورند یا بعد از شیفت دور هم جمع شوند.

تصویری که از زندگی داخل یک کارخانۀ آیفون به دست آمد یک دست نبود. کار به نظر بعضی از آن ها تحمل پذیر بود، بعضی ها نقدها تندی داشتند، دیگران آن بیچارگی ای که مایۀ شهرت فاکس کان شده را تجربه کرده بودند، و کسانی هم بودند که فقط کاری آنجا گرفته بودند تا دوست دختر پیدا کنند. اکثرشان پیش از پیوستن به کارخانه از گزارش های شرایط نامساعد آنجا خبردار بودند، ولی یا به کار نیاز داشتند یا برایشان مهم نبود. تقریباً همه جا می گفتند کارگران جوان اند و گردش نیروی کار بالاست. یک مضمون مکرّر حرف ها این بود: اکثر کارکنان فقط یک سال دوام می آورند. شاید علتش آن باشد که به نظر عموم آن ها، سرعت کار بالاست و فرهنگ مدیریتی را هم اغلب ستمگرانه می دانند.

چون آیفون یک ماشین فشرده و پیچیده است، سرهم بندی درست آن نیازمند خطوط مونتاژ گسترده ای متشکل از صدها کارگر است که ساخت، بازرسی، آزمایش، و بسته بندی هر دستگاه را انجام می دهند. یک کارگر می گفت هر روز 1700 آیفون از زیر دستش می گذرد؛ او باید یک واکس خاص را از روی صفحۀ نمایش پاک می کرد. این یعنی سه صفحه نمایش در دقیقه، به مدت 12 ساعت در روز.

کارهای دقیق تر، مثل بستن صفحات تراشه ها و لفافۀ پشتی، کُندتر بودند: کارگران این بخش برای هر آیفون یک دقیقه وقت داشتند. این هم باز یعنی 600 تا 700 آیفون در روز. کسی که سهمیه اش را انجام ندهد یا خطایی بکند ممکن است پیش چشم دیگران توسط ارشدهایش نکوهش گردد. اغلب، از کارگران انتظار می رود ساکت باشند و اگر اجازه بگیرند تا به دستشویی بروند، شاید توسط رئیس هایشان سرزنش شوند.

ژو و دوستش خودشان برای استخدام به آنجا رفته بودند، اما معنایش این نیست که حتماً مایل به این کار بوده اند. او می گوید: فاکس کان را تلۀ روباه می نامند، چون خیلی ها را فریب می دهد. او می گوید فاکس کان به آن ها وعدۀ مسکن رایگان داد، اما بعد وادارشان کرد مبالغ گزافی برای برق و آب بپردازند. در خوابگاه های فعلی 8 نفر در هر اتاق می خوابند، و او می گوید این رقم قبلاً 12 نفر در هر اتاق بود. اما فاکس کان از پرداخت بیمۀ تأمین اجتماعی شانه خالی می کرد و پاداش ها را نمی داد یا دیر می داد. بسکمک از کارگران زیر قراردادی را امضاء می کنند که اگر پیش از دورۀ آموزشی سه ماهه آنجا را ترک کنند، جریمۀ سنگینی از دستمزدشان کسر می کند.

در صدر همۀ این ها، کار در آنجا فرساینده است. ژو می گوید باید مدیریت روانی داشته باشید، وگرنه رئیس هایتان جلوی بقیه شما را سرزنش می کنند. به جای بحث دربارۀ عملکرد به صورت خصوصی یا رودررو هنگام کار، مدیران شکایت ها را تا بعد تل انبار می کنند. دوست ژو می گوید: وقتی رئیس برای بازرسی کار می آید، اگر مسئله ای ببیند، آنجا سرزنشتان نمی کند. بلکه بعداً در یک جلسه جلوی همه سرزنشتان می کند.

دوستش می گوید: این شرایط همیشه برای افراد توهین آمیز و تحقیرآمیز است. ژو اضافه می کند: یعنی این اصل که یکی را تنبیه کن تا درس عبرت بقیه گردد. این رویه به شکل نظام مند عمل می گردد. در موارد خاص، اگر مدیر به این نتیجه برسد که خطای یک کارگر بسیار پرهزینه بوده است، او باید یک عذرخواهی رسمی آماده کند. آن ها باید یک نامۀ عذرخواهی را برای همه بلند بخوانند که: دوباره این اشتباه را نمی کنم.

این فرهنگ کار پراسترس، اضطراب، و تحقیر به افسردگی فراگیر دامن می زند. ژو می گوید چند ماه پیش یک خودکشی دیگر رخ داد. خودش آن را دیده بود. آن مرد دانشجویی بود که روی خط مونتاژ آیفون کار می کرد. می گوید: کسی که می شناختمش، کسی که در کافه تریا دیده بودمش. پس از اینکه یکی از مدیران جلو جمع او را سرزنش کرد، او به مشاجره ادامه داد. مسئولانْ پلیس را خبر کردند، گرچه آن کارگر خشونتی به خرج نداده بود، فقط عصبانی بود.

ژو می گوید: او این قضیه را خیلی به خودش گرفت و نتوانست از آن بگذرد. سه روز بعد او از پنجرۀ طبقۀ نهم پرید.

پس چرا پوشش رسانه ای نصیب این واقعه نشد؟ این را که می پرسم، ژو و دوستش به هم نگاه می کنند و شانه ای تکان می دهند. دوستش می گوید: اینجا یک نفر می میرد و فردا دیگر هیچ خبری از ماجرا نیست. آن را فراموش می کنید.

پس از انتشار خبر خودکشی ها، استیو جابز گفت: ما همۀ چیزها در این شرکت ها را بررسی می کنیم. فاکس کان یک بیگاری گاه نیست. یک کارخانه است که محض رضای خدا رستوران و سالن سینما هم دارد... ولی یک کارخانه است. اما چند مورد خودکشی و اقدام به خودکشی داشته اند. 400 هزار نفر آنجایند. نرخ خودکشی آن ها کمتر از نرخ خودکشی در ایالات متحده است، اما باز هم نگران کننده است. مدیرعامل اپل، تیم کوک، در سال 2011 از لانگهوا بازدید کرد و بنابه گزارش ها با کارشناسان پیش گیری از خودکشی و مدیریت ارشد دیدار کرد تا دربارۀ همه گیری آن بحث کند.

در سال 2012، 150 کارگر روی سقف یکی از ساختمان ها جمع شدند و تهدید کردند که پایین می پرند. مدیریت به آن ها وعدۀ بهبود شرایط داد و منصرف شان کرد. آن ها اساساً از تهدید به خودکشی به عنوان ابزار چانه زنی استفاده کرده بودند. در سال 2016، یک گروه کوچک تر همین کار را کرد. ژو می گوید که یک ماه پیش از صحبت مان، هفت یا هشت کارگر روی یکی از سقف ها جمع شدند و تهدید کردند که اگر دستمزد مقررشان، که گویا معوقه مانده بود، پرداخت نگردد پایین می پرند. ژو می گوید که در نهایت فاکس کان پذیرفت دستمزدها را بدهد و کارگران منصرف شدند.

وقتی دربارۀ اپل و آیفون از ژو می پرسم، چست و چابک جواب می دهد: ما اپل را مقصر نمی دانیم. ما فاکس کان را مقصر می دانیم. از آن ها می پرسم که اگر شرایط بهبود یابد، دوباره به کار در فاکس کان فکر خواهند کرد؟ پاسخشان به این سؤال هم رُک است: نمی توانید چیزی را تغییر دهید. شرایط هرگز تغییر نخواهد کرد.

ونگ و من به سمت ورودی اصلی کارگران رفتیم. در محوطۀ اطراف کارخانه می چرخیم، که هرچه جلو می رویم ادامه دارد. در این مرحله، خبر نداریم که اینجا فقط یک جزء کوچک از کل کارخانه است.

پس از اینکه حدود بیست دقیقه در آنجا چرخیدیم، به یک ورودی دیگر و یک ایست بازرسی دیگر رسیدیم. این لحظه بود که فکری به سرم افتاد: باید به دستشویی بروم. عجله دارم. و ایده ای به ذهنم رسید.

یک دستشویی آنجاست، چند ده متر آن طرف تر، پایین یک راه پله کنار ایست بازرسی. علامت مردانه که همه جای جهان رایج است را می بینم و به آن اشاره می کنم. این ایست بازرسی خیلی کوچک تر و غیررسمی تر از آن ورودی اصلی است. فقط یک نگهبان دارد، یک مرد جوان که بی حوصله به نظر می آید. ونگ، با قدری لحن خواهش و تمنا، چیزی به چینی می پرسد. نگهبان آرام سرش را به علامت نه تکان می دهد و به من نگاه می کند. در صورتم، خیلی واقعی، می گردد زور زدن را دید. خانم ونگ دوباره می پرسد، آن نگهبان مرد لحظه ایدرنگ می کند، و دوباره پاسخ منفی می دهد.

ونگ اصرار می کند که ما فوری برمی گردیم و الآن دیگر واقعاً به ستوه آمده است. به ویژه از دست من. نمی خواهد با این مشکل سروکله بزند. او می گوید که زود برگردید. البته که ما چنین نمی کنیم.

تا جایی که اطلاع دارم، هیچ روزنامه نگار آمریکایی نبوده است که بدون اجازه و یک راهنما، بدون یک برنامۀ بازدید دقیق از بخش های منتخب کارخانه برای نمایش اینکه همه چیز واقعاً روبه راه است، به داخل یکی از کارگاه های فاکس کان پا گذاشته باشد.

از اندازۀ این مجتمع که بگذریم (تقریباً یک ساعت طول کشید تا به سرعت کل طول لانگهوا را طی کنیم)، شگفت آورترین نکته آن بود که یک سر آنجا از بیخ و بُن متفاوت از سر دیگرش بود. از این جهت، آنجا شبیه شهری است که محله های اصلی اش مهیای سکونت اعیان شده است. در یک سر، که اسمش را حومه ها بگذاریم، مواد شیمیایی این سو و آن سو ریخته اند، تأسیسات زنگ زده اند و انگار چندان نظارتی روی کارگران این کارگاه صنعتی نیست. هرچه به مرکز شهر نزدیک تر می شوید (البته یادتان باشد که اینجا یک کارخانه است)، کیفیت زندگی یا حداقل تسهیلات و زیرساخت ها بیشتر می شوند.

هرچه به عمق بیشتری وارد می شویم و تعداد افراد پیرامونمان بیشتر و بیشتر می شوند، انگار کمتر انگشت نما می شویم. رگبار نگاه های خیره به تک نظرهای سرسری تبدیل می شوند. نظریه ای دارم که برای توضیح بی توجهی آن افراد به درد می خورد: این کارخانه چنان گسترده و امنیتش چنان سخت گیرانه است که اگر درون آن مشغول قدم زنی باشیم، لابد اجازۀ این کار را گرفته ایم. یا این نظریه درست است یا اینکه هیچ کس ابداً به حضورمان اهمیت نمی دهد. حرکت به سمت بلوک G2 را آغاز می کنیم، همان جایی که شنیده ایم آیفون ها را می سازند. پس از عبور از مرکز شهر، کم کم بلوک های سربه فلک کشیده و یکپارچه را می بینیم: بلوک های C16، E7 و امثالش که جمعیت کارگران اطرافشان هستند.

نگرانم که بیش ازحد بی احتیاط نشوم و به خودم متذکر می شوم که زیاده روی نکنم. اکنون یک ساعت از حضورمان داخل فاکس کان گذشته است. هرچه از مرکز دورتر می شویم، ازدحام جمعیت کمتر می گردد. و بالاخره رسیدیم: بلوک G2. اینجا مشابه بلوک هایی است که اطرافش خوشه زده اند، بلوک هایی که قله هایشان در مه دود ثابت آسمان انگار از دیدها محو می شوند.

ولی G2 به نظر متروکه می آید. یک ردیف کمد فلزیِ بسیار زنگ زده بیرون ساختمان است. هیچ کس آن دور و بر نیست. در باز است، پس داخل می رویم. سمت چپ، ورودی یک فضای بزرگ و تاریک قرار گرفته است. به سمت آنجا می رویم که کسی صدایمان می زند. سرپرست طبقه از پله ها پایین می آید و از ما می پرسد که آنجا چه کار می کنیم. مترجمم مِن مِن کنان می گوید جلسه ای داریم و آن مرد انگار گیج شده است. سپس سیستم نظارت رایانه ای که برای سرکشی بر تولید در آن طبقه استفاده می کند را نشانمان می دهد. او می گوید اکنون وقت شیفت کاری نیست، اما شیوۀ نظارتشان همین است.

ولی نشانه ای از آیفون ها نیست. به قدم زنی ادامه می دهیم. بیرون بلوک G3، بسته هایی از ابزارک های سیاه رنگ در پوشش های پلاستیکی، به صورتی نه چندان استوار، روبه روی جایی قرار داده شده اند که انگار یک نقطۀ بارگیری است. به قدر کافی نزدیک می شویم که ابزارک ها را از زیر پوشش پلاستیکی ببینیم، ولی این ها هم آیفون نیستند. شبیه تلویزیون های اپل، بدون لوگوی شرکت، هستند. شاید هزاران قطعه اینجا باشند که منتظر گام بعدی در خط مونتاژند.

اگر اینجا واقعاً محل ساخت آیفون ها و تلویزیون های اپل باشد، جایی بسیار مزخرف برای گذراندن ساعات طولانی روز است، مگر اینکه شیفتۀ بتون های نمناک و زنگ زدگی باشید. بلوک ها پشت سر هم ردیف شده اند،

پس به راه مان ادامه می دهیم. کم کم لانگهوا شبیه اواسط یک رمان ویران شهری می گردد، جایی که وحشت ادامه دارد اما پی رنگِ قصه جلو نمی رود.

می توانستیم باز هم جلو برویم، ولی سمت چپ مان چیزی شبیه به مجتمع های مسکونی بزرگ می بینیم، جایی که احتمالاً خوابگاه هاست، با حصارهای قفس مانند روی سقف و پنجره ها، و لذا به آن سمت می رویم. هرچه به خوابگاه ها نزدیک تر می شویم، ازدحام جمعیت بیشتر می گردد و تسمه ها و عینک های سیاه و جین ها و کفش های رنگ ورو رفته می بینیم. بچه هایی در سن دانشجویی جمع شده اند، سیگار می کشند، دور میزهای پیک نیک تجمع کرده اند یا روی جدول های کناری نشسته اند.

و بله، تورهای جسدگیر هنوز آنجاست. این تورهای شُل و وِل، انگار برزنت های محافظی اند که نیمی از مهماتی را که قرار بوده حفاظت کنند ترکانده اند. یاد ژو می افتم که گفت: تورها بی فایده اند. اگر کسی بخواهد خودکشی کند، این کار را خواهد کرد.

دوباره نگاه های خیره به ما جلب شده اند. شاید آن جماعت، حالا که از خطوط تولید دور شده اند، فرصت و دلیل بیشتری برای کنجکاوی دارند. به هر روی، مدت یک ساعت داخل فاکس کان بوده ایم. نمی دانم چون از دستشویی برنگشتیم، آن نگهبان زنگ خطر را دربارۀ ما به صدا درآورده است، کسی دنبال مان می گردد، یا خیر. حس اینکه نباید زیاده روی کنیم غالب می گردد، گرچه هنوز به یک خط مونتاژ فعال نرسیده ایم.

از همان مسیری که آمده بودیم، برمی گردیم. کمی که می گذرد، به یک خروجی می رسیم. از غروب گذشته است که به رودخانۀ هزاران نفر کارگر می پیوندیم، و با سرهایی که پایین انداخته ایم، از ایست بازرسی رد می شویم. هیچ کس کلمه ای نمی گوید. خروج از این کارخانۀ مهیب و فراموش نشدنی مایۀ آسودگی خاطر است، اما حال وهوایش دست از سرمان برنمی دارد. نه، هیچ کودک کاری ندیدیم که با دست های خون آلود پشت پنجره التماس کند. چیزهایی بودند که بی تردید مغایر دستورالعمل ادارۀ ایمنی و سلامت شغلی ایالات متحده هستند (کارگران ساختمانی بی حفاظ، نشت بی مهار مواد شیمیایی، پوسیدگی، سازه های زنگ زده، و چیزهایی از این دست)، ولی احتمالاً چیزهای بسکمک در کارخانه های آمریکایی هم مغایر با آن دستورالعمل اند. شاید حق با اپل باشد که می گوید این تأسیسات بهتر از دیگر کارخانه هایی اند که آنجا احداث شده اند. فاکس کان شباهتی به کلیشۀ ذهنی مان از یک بیگاری گاه نداشت. اما نوع دیگری از زشتی و پلشتی وجود داشت. دلیلش هرچه بود (مثلاً قانون هایی که سکوت را در طبقات تولیدی کارخانه اجبار می کنند، شهرت آنجا به وقوع تراژدی ها، یا حس کلیِ ناخوشایندی که آن محیط ساطع می کند)، یک جوّ سنگین، شاید حتی جوّ تمکین ستمگرانه، در لانگهوا حاکم بود.

وقتی به عکس هایی که گرفته بودم نگاه می کنم، هیچ کسی را نمی بینم که لبخند به لب داشته باشد. جای تعجب نیست کسانی که برای ساعت های طولانی کار تکراری و مدیران خشن دارند، مسائل روان شناختی پیدا کنند. این پریشانی ملموس است، چنانکه در تاروپود آن محیط رخنه کرده است. به قول ژو، اینجا جای خوبی برای انسان ها نیست.

منبع: ترجمان علوم انسانی